Editör: Burak Fazıl Çabuk

Kapak ve İç Tasarım: Ali Koca

---

Birinci Dünya Savaşı’nın Osmanlı eğitim sistemi üzerindeki etkisinin çok yıkıcı olduğu ifade edilmesine rağmen bu konu hakkında yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır. Şimdiye kadar ifade edilen birçok söylem bu nedenle bir anlamda belgelerden çok sözlü anlatımlara dayanmaktadır. Bu çalışmayla bu eksikliğin kapatılarak, bu alanda kaynak bir eser ortaya çıkarmak ve böylece bu alandaki boşluğun doldurulması hedeflenmiştir. Bu çalışmada; Osmanlı Devleti’nin savaşa girerken, savaş süreci ve savaş sonrası yüksek ve orta eğitim kurumları ile öğretmen okullarının eğitim ve askerlik durumları ele alınmıştır. Bu yöntem; eğitimli neslin ve eğitim kurumlarının bu süreçte her yönüyle değerlendirilebilmesi ve savaşın bu kurumlara olan etkisini net olarak görmemize imkân sağlamıştır.

Genel olarak öğrenciler ve öğretmenler askerlik haricinde tutulmuştur. Ancak bu dönemde ortaya çıkan olağanüstü şartlar dolayısıyla öğretmenler ve öğrenciler tam ve kısa dönem askere alınmak zorunda kalınmıştır. Zira Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı ordusunun en fazla ihtiyaç duyduğu askerî sınıf subaylardır. Subaylar içerisinde en fazla eksiklik de küçük rütbeli subaylardı. Eğitimsiz askerlerden subay tayin etmek veya yetiştirmek mümkün olmadığı için eldeki tek kaynak yüksekokul ve lise öğrencileri ile öğretmenlerdi.

Bu süreçte eğitimli nesil; tahsillerinden ve gelecek hayallerinden hatta verebilecek en son şeyleri olan canlarını vatan müdafaası yolunda vermekten çekinmemiştir. Bu süreçte “vatana verdikleri değer kendi hayatlarına verdikleri kıymetten daha fazla olmuştur.”

Bu cansiperane kahramanlık ve fedakârlık devlet nezdinde karşılıksız kalmamıştır. Özellikle eğitimli neslin doğabilecek tüm hak ve mağduriyetlerinin giderilmesi için gereken tüm kanuni düzenlemeler yapılmıştır. Az da olsa geri dönebilen öğrencilere, emsallerinin bu süreçte kazanmış olduğu tüm haklar verilmiştir. Birçoğu bir üst sınıfa ya da sınıfsız üniversiteye alınmıştır. Osmanlı Devleti tüm imkânsızlıklara rağmen vatan uğrana canlarını ortaya koyan ve askerden dönebilen bu vatan evlatlarına vefa borcunu ödemek için gereken kararları almış ve uygulamaya koymuştur.

“Bu çalışmayla Birinci Dünya Savaşı sürecinde Osmanlı Devleti’nin orta ve yüksek eğitiminin durumu nasıldı? Bu büyük savaşa katılan liseler hangileriydi? Bu öğrenciler savaşa katıldıklarında kaç yaşındaydı? Bu öğrenciler geri dönebilmiş miydi? Birinci Dünya Savaşı sürecinde toplam kaybedilen öğretmen ve öğrenci sayısı ne kadardır? Bu kaybın etkisi ve önemi nedir?” gibi önemli soruların cevapları belgelere dayalı olarak verilmiştir.